Datavisualisatie zegt meer dan duizend woorden

‘Een beeld zegt meer dan duizend woorden’. Een uitspraak die vaak valt wanneer het gaat om indrukkwekkende foto’s die gemaakt zijn op bijzondere momenten. Echter, deze uitspraak is ook van toepassing wanneer het gaat over datavisualisaties. Hoe veelzeggender is een kaart waar de parkeerdruk in één oogopslag zichtbaar is, dan een Excel-databestand met 3000 rijen? Voor mij is het maken en nadenken over visualisaties een dagelijkse bezigheid en sinds kort mijn fulltime baan geworden binnen DataCount. Dagelijks mag ik me inzetten om de ingewonnen data op een juiste en visueel aantrekkelijke manier te communiceren. Hiervoor heb ik de opleiding Geo Media & Design gevolgd aan de HAS Hogeschool te ’s-Hertogenbosch. Al tijdens mijn studie kwam ik erachter dat een datavisualisatie niet per definitie leidt tot- inzicht, overzicht of de gewenste conclusie. Heeft dat te maken met de data die gebruikt wordt, of zijn er meerdere factoren die invloed hebben op een juiste datavisualisatie?

Een datavisualisatie is een visuele weergave van informatie en data. Datavisualisaties bestaan er in verschillende vormen (en maten), zoals: kaarten, infographics, diagrammen en dashboards. De meeste van deze opsomming zijn nieuwe visualisatievormen, maar de datavisualisatie op kaarten bestaat al meer dan 200 jaar. Een van de meest bekende en volgens sommigen zelf de beste datavisualisatie ooit gemaakt is de bandbreedtekaart van Charles Joseph Minard.

Figuur 1 De kaart over de veldslag van Napoleon in 1812-1813 (Charles Joseph Minard)

De Fransman maakte een datavisualisatie over de veldslag die Napoleon ondernam tegen Rusland in 1812-1813. Het bijzondere is dat de visualisatie simpel en overzichtelijk is en tegelijkertijd zeer goed inzicht geeft in de situatie, zonder dat je de taal hoeft te kennen. De visualisatie maakt duidelijk dat de veldtocht een catastrofe was voor het Franse leger. Het vertrok met 422.000 manschappen naar het front en kwam uiteindelijk met 10.000 man terug. De afbeelding laat zien dat een datavisualisatie een krachtig middel is om mee te communiceren. Wij proberen onze data ook zo sprekend mogelijk te visualiseren. Er zijn een aantal valkuilen waar gelet moet worden tijdens het maken en presenteren van een datavisualisatie. Ik neem u kort mee langs enkele uitgangspunten.

1. Alles is teveel

Een uitgebreide dataset biedt veel mogelijkheden om een datavisualisatie te maken. Soms net iets teveel. Datavisualisaties gaan in essentie over keuzes maken en prioriteiten stellen. Geen keuze is in deze zin vaak een verkeerde keuze, waar de gebruiker de dupe van is. Een dashboard dat volgestopt is met allerlei visuele aspecten mist een focus, waardoor het doel verloren gaat en het gewenste inzicht juist niet gecreëerd wordt.

Daarnaast heeft het mij geholpen om mezelf te verdiepen in de plaatsing, kleurgebruik en typologie van datavisualisaties. Een boek waar ik veel aan heb gehad is Guide to Information Graphics, geschreven door Dona Wong, waar de do’s en dont’s  van datavisualisatie worden behandeld.

2. De gebruiker staat centraal, niet de techniek

Een ander boek, The elements of User Experience, geschreven door Jesse James Garrett, gaat in op het belang van de gebruiker van de (data)visualisaties. Het boek verwoordt het als volgt: “The product is a means toward the end of providing a good experience for the user.”. Het is belangrijk om je van te voren te verdiepen in de gebruiker en het product daar op aan te passen.

Ik zie gebeuren dat er, bij het maken van een visualisatie, allereerst wordt gekeken naar de techniek/software, terwijl we ons moeten afvragen wie/wat gecompliceerder zijn om te begrijpen: mensen of machines?

Om daarom een beeld te schetsen van de gebruiker, is het opstellen van een zogenoemde ‘persona’ een fijn middel, zie afbeelding. De persona helpt je te verdiepen in de gebruiker en actief na te denken over de wensen en belangen van de gebruiker. Door deze wensen en belangen inzichtelijk te maken, kun je vervolgens rekening houden met deze wensen en belangen in het ontwerp van je visualisaties.

3. Wat elke gebruiker wil

Soms zijn er projecten waar het lastig is om de gebruiker te vatten binnen een kader. Dan helpt het als er bepaalde regels zijn, die voor elke datavisualisatie van toepassing zijn. De zogenoemde lijst met ‘Gestaltwetten’ is een lijst met regels waarmee weergegeven wordt wat mensen prettig vinden om te zien en te lezen in alles omtrent beeldcommunicatie. Hieronder volgen een paar voorbeelden (,de complete lijst inclusief voorbeelden is te vinden op het wereldwijdeweb.)

• Wet van nabijheid

Elementen die dichtbij elkaar geplaatst staan, worden als groep gezien. Elementen die zich ver van elkaar bevinden worden als onafhankelijk van elkaar gezien.

• Continuïteit

Voorwerpen die in doorgaande lijn of volgorde zijn geplaatst, worden als geheel waargenomen en aan elkaar gekoppeld in tijd en/of plaats.

• Ervaring

We zijn geneigd objecten die we waarnemen te vergelijken en te koppelen aan dingen die we al kennen. Door consequent symbolen en tekens te gebruiken in datavisualisaties, draag je bij aan het succes van de interface.

Datavisualisatie is het middel om data inzichtelijk te maken voor de gebruiker, zeker als het gaat om grote hoeveelheden data. Met het uitwerken van bovenstaande, wilde ik laten zien dat datavisualisatie geen peulenschil is. Het is belangrijk om niet teveel te willen visualiseren, je te verdiepen in de gebruiker en de visualisatie-regels consequent toe te passen. Binnen DataCount proberen wij elke dag hierin weer wat extra’s te leren en gaan wij elke dag aan de slag om de data nog beter inzichtelijk te maken.

Over Marius Voshart
Marius is sinds augustus 2021 werkzaam als GIS-specialist binnen DataCount. Hiervoor heeft hij de opleiding Geo Media & Design afgerond aan de HAS Hogeschool te ‘s-Hertogenbosch. Al van jongs af aan interesseert hij zich in kaarten, visualisatie en communicatie. Binnen DataCount werkt vanuit deze interesse aan diverse projecten door heel Nederland met als doel: een visueel aantrekkelijk product vervaardigen dat tot inzicht leidt bij de klant.